Jak powstała broń palna?

Broń palna to broń wprawiająca w ruch pociski energią gazów, które powstają ze spalania ładunku miotającego. Ze względu na typ układu miotającego dzielona jest na broń lufową oraz rakietową. Współcześnie kojarzymy ją głównie z karabinami szturmowymi czy pistoletami samopowtarzalnymi, w przeszłości jednak korzystano z zupełnie innych konstrukcji, a historia broni palnej sięga średniowiecza. Cofnijmy się w czasie i prześledźmy ścieżkę, jaką przeszło uzbrojenie, która doprowadziła do powstania współcześnie nam znanych konstrukcji.

Broń palna - czarny proch

Historia broni palnej rozpoczyna się od wynalezienia przez Chińczyków w IX wieku prochu czarnego – pierwszej na świecie pirotechnicznej mieszaniny miotającej. Składał on się z siarki, węgla drzewnego oraz azotanu potasu – znanego jako saletra potasowa. Szybko znalazł on zastosowania militarne. Pod rządami dynastii Song był powszechnie stosowany do wyrobu prostych granatów oraz bomb. To właśnie w Chinach powstała pierwsza broń palna i rakietowa. Pierwszym prototypem była „ognista lanca” z X wieku. Był to prosty pojemnik umieszczony na kiju. Wypełniano go prochem i niewielkimi odłamkami metalu, ceramiki, kamieni lub innych materiałów, które pełniły funkcję pocisku. Po podpaleniu działał podobnie do miotacza ognia, rażąc cel językiem płomieni i rozpalonymi pociskami. Konstrukcji tej nie można jednak określić pełnoprawną bronią palną, ponieważ pociski miały dużo mniejszą średnicę od lufy, a co za tym idzie, ich prędkość wylotowa była skrajnie niska. W konsekwencji zasięg tej broni był znikomy.

Nie do końca wiadomo, w jaki sposób proch czarny trafił do Europy. Najpopularniejsze jest twierdzenie, że pojawił się on na starym kontynencie za pośrednictwem Jedwabnego Szlaku, bądź wymiany handlowej z bliskim wschodem. Pierwsze typy broni palnej były bardzo prymitywne. Ich budowa opierała się na metalowej rurze, pełniącej funkcję lufy, która zamykano z jednej strony. W tylnej części tego zamknięcia wykonywano otwór zapałowy. Przez otwór wlotowy wsypywano do rury pewną ilość prochu, a potem ubijano. Następnie na tak przygotowanym ładunku umieszczano w lufie pocisk o sferycznym kształcie, stąd używana do dziś nazwa – kula. Oba komponenty należało ubić w lufie, aby szczelnie wypełniały jej wnętrze. Gdy broń była gotowa do oddania strzału, przez otwór zapałowy, doprowadzano ogień do ładunku prochowego.

Broń palna - rozwój konstrukcji czarnoprochowych

Przez następne stulecia konstrukcje czarnoprochowe były rozwijane i udoskonalane. Około XV wieku wynaleziono zamek lontowy, który był złożony z kurka, spustu oraz panewki z pokrywką. W szczękach kurka przymocowany był lont. Przed oddaniem strzału odkrywano pokrywkę panewki i odpalano lont. Kluczową zaletą konstrukcji była możliwość oburęcznego jej trzymania i naprowadzania na cel. Jednakże konstrukcja ta powodowało, że jedna ręka musiała podtrzymywać broń, a druga odpalać lont, w związku czym celność nie osiągała satysfakcjonującego poziomu. W XVI wieku opracowano zamek kołowo-krzosowy, którego działanie było podobne do współczesnej zapalniczki. Naciśnięcie spustu powodowało obracanie się żelaznego koła o chropowatej powierzchni, która tarła o niewielki kryształ pirytu. Efektem tego była powstanie iskry, zapalającej proch zlokalizowany w panewce nad kółkiem. Zamek ten potrzebował dużą ilość czasu do oddania, porównywaną do poprzedzającej go konstrukcji. Jego precyzja powodowała też, że był drogi w konstrukcji i zwykli żołnierze nadal byli wyposażani w uzbrojenie z zamkiem lontowym.

Od zamka skałkowego po współczesną broń palną

Pod koniec tego samego wieku powstał zamek skałkowy. Po naciśnięciu spustu kawałek pirytu uderzał w metalową płytkę, co powodowało powstanie iskier zapalających proch w panewce. Na początku XVII wieku rozwiązanie to udoskonalono, a piryt zastąpiono krzemieniem. Jednocześnie stalowa płytka została powiększona tak, aby zasłaniać panewkę. Naciśnięcie spustu powodowało jej przesunięcie i odsłonięcie panewki, co umożliwiało zapłon.

Zamka tego użytkowano aż do 1807 roku, kiedy to Alexander Forsyth opatentował uderzeniową metodę odpalania ładunku broni palnej. Polegała ona na uderzeniu powodującym eksplozję detonatora, wykonanego z odpowiedniego związku chemicznego. Eksplozja prowadziła do wybuchu ładunku prochowego wyrzucającego pocisk z lufy. W latach trzydziestych XIX wieku pojawiły się pierwsze naboje, przypominające współczesną amunicję. Połączono w nich pocisk, ładunek prochowy oraz detonator, a zamiast kul wykonywano pociski o wydłużonym kształcie. Późniejsze ładowania odtylcowego znacząco usprawniło obsługę broni i doprowadziło do wyodrębnienia się iglicowych karabinów jednostrzałowych. Kilkadziesiąt lat później powstały konstrukcje powtarzalne, takie jak słynny karabin Mosin wz 1891, używany w Ludowym Wojsku Polskim w poddziałach pomocniczych aż do lat 70 XX wieku.