Gustaf Dalen

Gustaf Dalen (ur. 30.11.1869 w Stenstorp, zm. 9.12.1937 w Lidingo) – szwedzki inżynier, laureat nagrody Nobla, wynalazca m.in. automatycznych regulatorów i światła Dalena. W 1912 roku został nagrodzony Noblem za wynalezienie automatycznych regulatorów do stosowania w połączeniu z zasobnikami gazu do zasilania światłem latarni morskich i pław świetlnych.

Młodość

Dalen urodził się na farmie, jako czwarte dziecko Andersa Johannsona i Lovisy Andersdotter Dalen. Wszystkie ich dzieci przyjęły panieńskie nazwisko matki. Rodzice chcieli, aby dzieci przejęły po nich farmę, ale Lovisa wiedziała, że edukacja jest ważna i posłała dzieci do szkoły. Dalen od młodego wieku wykazywał talent do tworzenia nowych wynalazków. Jako dziecko był znany w okolicy ze stworzenia urządzenia, które robiło kawę i włączało światło. Wymyślił również maszynę do młocki napędzaną kołowrotkiem.

Początki kariery inżyniera

Po ukończeniu podstawowej edukacji Dalen poszedł do technikum agronomicznego, gdzie uczył się jak prowadzić farmę. W czasie wolnym od nauki pracował na rodzinnej farmie, sprzedawał kwiaty i otworzył sklep z nasionami oraz mleczarnię. W 1892 roku wynalazł urządzenie do mierzenia tłuszczu w mleku, aby móc potwierdzić jakość sprzedawanego mleka. Swój wynalazek pokazał jednemu z najwybitniejszych ówczesnych szwedzkich wynalazców – Gustafowi de Laval. Za jego namową sprzedał farmę i w wieku 23 lat rozpoczął naukę na Instytucie Technologii Chalmera, w Goteborgu. W 1896 roku zakończył edukację i spędził rok z Zurychu studiując na tamtejszej prestiżowej uczelni.

Po powrocie do Szwecji Gustaf Dalen rozpoczął pracę w de Laval Steam Turbine Company w Sztokholmie. Pomógł wynaleźć turbiny napędzane gorącym powietrzem, kompresor i pompy powietrzne. W 1900 roku wraz z kolegą Henrikiem Celsingiem otworzyli własną firmę Dalen i Celsing, gdzie tworzyli własne wynalazki.

W 1901 roku Dalen został szefem działu technicznego Szwedzkiej Spółki Węglika i Acetylenu, a następnie dołączył do firmy produkującej akumulatory gazowe (AGA), gdzie w 1906 roku został szefem inżynierów.

Udoskonaleni technologii latarni morskiej

Gustaf Dalen dołączył do AGA kiedy rosły potrzeby komunikacji morskiej. Latarnie i pławy świetlne były wówczas napędzane przez ropę naftową i zapewniały jedynie niskie naświetlenie. Do tego wymagały ciągłego nadzoru. Potrzeba ulepszenia technologii była mocno widoczna w Szwecji, która posiada długą linię brzegową i dużą ilość wysp. Źródła światła były potrzebne, ale dostęp do nich w celach konserwacyjnych był utrudniony. W 1895 roku naukowcy opracowali metodę wytwarzania na dużą skalę gazowego węglowodoru acetylenowego z węglika wapnia. Było to o tyle ważne, że acetylen daje silne białe światło. Ropa naftowa dotychczas używana w latarniach była sprężona i zamknięta w dużych żelaznych pojemnikach. Acetylen nie mógł być w ten sposób przechowywany, ponieważ sprężony mógł eksplodować. W 1896 roku odkryto, że acetylen mógł zostać rozpuszczony w aceton, który jest bardziej stabilny, jednak nadal nie mógł być przechowywany pod ciśnieniem ze względu na ryzyko eksplozji. AGA otrzymało patent na rozpuszczanie acetylenu i w 1901 roku Dalen zaczął pracować nad rozwiązaniem problemu przechowywania acetonu. Jego badania zakończyły się sukcesem.

W kolejnych latach Dalen nadal zajmował się udoskonalaniem technologii wykorzystywanych w latarniach morskich i pławach świetlnych.

Utracił wzrok, otrzymał Nobla

W 1909 roku w AGA zaszła restrukturyzacja i zmieniono jej nazwę na Szwedzkie Akumulatory Gazowe i Dalen zajął pozycję dyrektora. W 1911 roku firma otrzymała zlecenie wykonania systemu oświetlenia kanału Panamskiego. Dalen pracował nad nowymi wynalazkami oraz dopracowywał poprzednie, co doprowadziło do tragicznego wypadku. W 1912 roku sprawdzał bezpieczeństwo urządzeń pracujących na acetylenie, kiedy nastąpiła eksplozja w której został ranny i stracił wzrok. W tym samym roku został nagrodzony Noblem. Ponieważ Dalen wtedy jeszcze dochodził do siebie po wypadku nagrodę odebrał za niego brat, Albin. Dalen wykorzystał pieniądze z nagrody aby ufundować wypłaty dla pracowników AGA oraz ustanowić stypendium w Instytucie Chalmers.

W 1913 roku Dalen wrócił do pracy w AGA. Pomimo utraty wzroku nie porzucił pracy wynalazcy.

Życie Prywatne

W 1901 roku Gustaf Dalen poślubił koleżankę z czasów dzieciństwa Elmę Persson. Mieli czwórkę dzieci. Dwóch synów i dwie córki.

Pod koniec życia u Dalena zdiagnozowano raka. Zmarł 9 grudnia 1937 roku w wieku 68 lat.