Artyleria

Artyleria jest jednym z podstawowych typów wojsk, który opiera się na działach oraz wyrzutniach rakietowych. Jej głównym zadaniem jest niszczenie celów naziemnych, powietrznych oraz nawodnych. Pełni najczęściej funkcję wojsk wsparcia. Historia artylerii sięga jednak wczesnego średniowiecza. Jej nazwa wywodzi się z włoskiej frazy arte de titare, oznaczającej sztukę strzelania.

Jak powstała artyleria?

Artyleria powiązana jest z wynalazkiem prochu czarnego, który jako pierwsi opracowali Chińczycy w IX wieku naszej ery. Pierwszym udokumentowanym przypadkiem wykorzystania artylerii czarnoprochowej była bitwa o miasto w prowincji Fujianie w Chinach. Generał Han Shizong dokonał wtedy udanego oblężenia i pokonał obrońców. Pierwsze prymitywne konstrukcje wraz z Mongołami trafiły do Azji Mniejszej, a dalej w okolicach XIII wieku do Europy, gdzie przeszły chrzest bojowy w 1247 roku w bitwie pod hiszpańską Sewillą. Na terenach Polski artyleria pojawiła się w XIV wieku, a pierwsze wspomnienie broni palnej znalazło się w Statutach wiślickich z 1347 roku. Przez większą część tego stulecia działa używane były głównie do atakowania i obrony zamków, do XV wieku działa miały moc wystarczającą jedynie do przebicia dachu zabudowania twierdzy, nie zaś niszczenia murów. Zmiany przyniosło unowocześnienie konstrukcji, co pozwoliło na zwiększenie destrukcyjnej mocy miotanych pocisków.

W okresie renesansu powstały działa gładkolufowe. Najczęściej był wykonywane pod postacią wielkich bombard – masywnych i ciężkich dział, których transport i obsługa wymagały zaangażowania setek osób. Jako działo rozpoznajemy jednak przede wszystkim armaty holowane na konnych lawetach. W XVII wieku wynaleziono nabój, co pozwoliło na przyspieszenie ładowania i czyniło armaty bezpieczniejszymi. Zmniejszenie wymiarów i wagi dział oraz ich mobilność uczyniły z nich efektywną broń, coraz szerzej wykorzystywaną na polu bitwy. Na tamten okres przypada też wynalezienie granatu artyleryjskiego – pocisku o skorupie wypełnionej prochem i zamkniętego czopem wraz z umieszczonym w nim lontem. Doszło również do wprowadzenia moździerzy – pierwszej broni stromotorowej. Rewolucja przemysłowa i postęp w wielu dziedzinach nauki o dziwo nie spowodował rozwoju budowy i zasady działania artylerii. W XVIII wieku zostały wprowadzone żelazne osie do lawet i obręcze do kół, które ułatwiały transport dział w terenie.

Od zamka skałkowego do klinowego

Podczas wojen napoleońskich zaczęto w działach powszechnie stosować zamek skałkowy, który zastąpił ówcześnie stosowną, zawodną technikę lontową. Teraz wystarczyło naciągnąć zamek, a po zwolnieniu osadzony w nim krzemień uderzał o metal, co powodowało powstanie wiązki iskier. Wpadała on do otworu zapłonowego i powodowała wystrzał. Pozwalało to na przywiązanie linki do spustu i odpalenie działa z bezpiecznej odległości. W połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku nastąpiły znaczne zmiany technologiczne w konstrukcji dział artyleryjskich. Na polach bitew pojawiły się pierwsze działa odtylcowe. Jego prototyp zbudował w 1855 roku William Armstrong. Za pierwsze działo o współczesnej konstrukcji uznaję się 75 mm francuską armatę polową, skonstruowaną w 1897 roku. Opierała się na zamku klinowym, którego zmodyfikowane wersje stosuje się w dzisiejszych działach artyleryjskich o kalibrach do ok. 155 mm. Koncepcję ognia pośredniego artylerii rozwinięto, a w Niemczech opracowano pierwowzór goniometru – miernika kątów, pozwalającego na obliczanie azymutu. Jego połączenie z inklinometrem pozwoliło na sprawne namierzanie celów.